Синхроницитет

Сигурно на сите ни се случила коинциденција на два или повеќе настани кои немаат каузална врска но нивната поврзаност има смисла, оваа загадочна појава е позната како Синхроницитет. На пример, некоја песна упорно ви се врти в глава, го пуштате радиото и во тој момент започнува токму таа песна. Одите во книжарница, но не знаете што точно сакате да купите, одеднаш од полицата паѓа книгата која ви треба. Мислите на некоја личност, излегувате надвор и зад првиот свиок ја здогледувате истата личност или само што сте помислиле на некого и ви ѕвони телефонот, тоа е токму личноста на која сте помислиле. Се возите со лифт, помислувате колку би било лошо ако се заглави лифтот и токму тоа се случува во моментот. Барате место за паркинг на место каде што е практично невозможно да се најде, и одеднаш автомобилот пред вас штотуку излегува и ви ослободува простор.   Примери има безброј, и обично за секого имаат некое субјективно значење. Токму тука е и акцентот на оваа појава, во значењето што го има одредена коинциденција за нас. Навидум случајна, но некако со преголема смисла за да биде „само случајност“. Поимот го воведува Карл Густав Јунг, некаде при крајот на својот живот во 1952 година. Кога настаните се појавуваат синхроно, но без каузална поврзаност, а сепак со некаква смисла велиме дека се појавиле според начелото на синхроницитет. Според Јунг, синхроницитетот не ја става под знак прашалник каузалноста ниту пак сака да ја замени како концепт. Наместо тоа, вели дека како што настаните може да бидат поврзани каузално, можат да бидат поврзани и по значење. Па така, синхроното појавување на настаните не мора нужно да има причинско-последично објаснување.   Некаде во средината на минатиот век, овој концепт Јунг го дискутирал со двајца познати физичари, нобеловци, Алберт Ајнштајн и особено со Волфганг Паули, со кого имал и повеќекратна писмена преписка. Поводот за нивното запознавање, сепак не бил синхроницитетот, туку личната криза низ која поминувал Паули во тоа време и заради која отишол кај Јунг на Терапија. Јунговата терапија на индивидуација земала се поголем замав откако раскрстил со Фројд заради неговото преусилено форсирање на либидото како универзален експлинаторен принцип. Најпрвин со Паули работела ученичката на Јунг, Ана Розенбаум, но потоа Јунг сметал дека самиот треба да го превземе. Притоа покрај терапијата, се развила дискусија меѓу нив за поврзаноста на умот и материјата која продолжила понатаму и во вид на писма. Во дискусиите со овие двајца физичари сметал дека може да се повлече паралела помеѓу синхроницитетот и одредени аспекти на квантната теорија и теоријата на релативитет. Јунг бил убеден дека животот не е само след на безначајни случајни настани туку е израз на еден подлабок природен ред, кој тој и Паули го нарекле Unus Mundus (Еден Свет - од латински, Јунг и Паули мислеле на единственост на светот). Јунг сметал дека неговите концепти за архетипите и синхроницитетот веројатно се поврзани и можат да се објаснат токму со Unus Mundus. Архетипите се израз на овој единствен свет, а синхроницитетот е овозможен заради тоа што и набљудувачот на тој феномен и поврзаните настани произлегуваат од истиот извор, Unus Mundus. Мора да се нагласи сепак дека тој ова го сметал како хипотеза на која допрва треба да се поработи за да се потврди, а не како готов концепт.   За повеќето мејнстрим научници ваквите искуства, без оглед на тоа што се чудни и не толку ретки, се во согласност со познатите природни закони на случајноста. Настануваат не заради некаква божествена или мистична сила туку заради самата статистичка возможност да се случат. Според нив, непознавањето на природните закони, предизвикува да потпаднеме под суеверни мисли и идеи и да си измислуваме натприродни причини онаму каде што ги нема. Уште повеќе, според овие статистичари рационалисти, повременото случување на необичните и ретки настани во секојдневниот живот не само што е можно туку е и неизбежно. Да го објасниме нивното гледиште со пример. Да речеме дека во рацете држите обичен шпил карти, 52 на број, кој добро сте го измешале. Веројатноста пресметана со математичка формула да поделите определени 13 карти од шпилот е 635 000 000 000 наспрема еден. Толкав е можниот број на комбинации од 13 карти. Според статистичарите, секоја од овие комбинации има подеднакви шанси да се појави и со сигурност една од комбинациите ќе биде поделена. Значи, било која комбинација да е поделена, дури и оние кои ни се чинат како најневеројатни, од аспект на веројатноста таа е само една од подеднакво можните појави, од кои со сигурност една мора да се случи.   За некои ваквата поставеност на работите делува освестувачки и нивното размислување околу оваа проблематика прекинува тука. Но, за други, меѓу кои низа нобеловци од минатото и денес, ваквото објаснување едноставно не задоволува. Многумина ја гледаат некаузалната коинциденција како нешто што е придружено кон една повисока, трансцедентна сила, би можела да се нарече „космички лепак“, кој ги поврзува случајните настани заедно во една кохерентна структура која има смисла. На сите им е јасна ригидноста на статистичкото објаснување, но што правиме со другиов аспект? Дали навистина може да постои ваков хармонизирачки принцип? Или можеби скептиците се сепак во право кога ова го сметаат за празноверие и наивно посакување, утешителен мит кој се изнедрил од интелектуалната нелагодност и каприциозноста на случајноста?   Математичарот Ворен Вивер опишува еден случај за кој бројките во однос на математички искалкулираната веројатност се исклучително големи и кој дури и скептиците ги подзамислува околу статистичката интерпретација на навидум некаузално поврзаните настани со смисла. Имено, членовите на еден црковен хор во гратчето Беатрис во Небраска, обично многу редовни и точни на пробите, имале вечерен термин во 19:20 часот. Но, се случило нешто многу чудно на 1ви март 1950 година, од 15 луѓе кои требало да пристигнат во закажаниот термин, никој не се појавил. Сите имале по некоја, би се рекло банална причина за да задоцнат. Свештеникот, неговата жена и ќерка, задоцниле затоа што мајката го пеглала фустанчето на ќерката. Друга девојка морала да ја доврши домашната по геометрија, две девојки чекале да дозаврши интересно радио шоу, на друг колата не сакала да запали и така сите секој од своја, сосема обична причина не се појавил во закажаниот термин во 19:20, часот. Значи, 10 неповрзани настани спречиле 15 луѓе да се појават на закажаната проба. Во 19:25 часот, црквата била уништена од експлозија. Се разбира, сите членови на хорот го прогласиле ова како „божје дело“.   Рака на срце, ова не е ни оддалеку единствен чуден феномен кој се случил а е тешко да се објасни само со статистичкото толкување на случајноста, весниците и порталите се преполни со нив. Но дали е тоа доволно за сериозно да побараме поинакво толкување од статистичкото? Ваквите коинциденции според некои се со преголема смисла, со преголем ред, за да бидат производ на случајноста што остава една конфликтна ситуација за нивна интерпретација. Не знаеме каде и како да ги сместиме. Јунг сметал дека традиционалното сфаќање на причинско-последичните односи не ни нуди можност за објаснување на некои поневеројатни форми на коинциденција. Кога е јасно дека нема каузална поврзаност помеѓу два настани, но сепак постои смисла во нивната поврзаност, изгледа дека функционира сосема поинаков принцип на случување. Овој принцип тој го нарекол синхроницитет и истражувајќи го феноменот на колективното несвесно, започнал да набљудува вакви коинциденции кои биле смисловно поврзани и се појавувале како за инает на статистичките калкулации за веројатност.   Со оглед на тоа што Јунг сметал дека феноменот на синхроницитет во примарна смисла е поврзан со парапсихолошки, спиритуални услови, сметал дека ваквото удвојување на внатрешната (субјективна) и надворешната (објективна) реалност еволуирало преку влијанието на архетипите, шаблони кои се наследени во човечката психа и споделени од целото човештво. Овие шаблони, или „праисконски слики“ како што ги нарекувал Јунг, го сочинуваат колективното несвесно, претставувајќи динамички извор за целата човечка конфронтација со смртта, конфликтите, љубовта, сексот, преродувањето и мистичните искуства. Кога еден архетип ќе се активира како последица на емоционално набиен настан (некоја трагедија на пример), останатите поврзани настани се со тенденција да бидат привлечени. На овој начин, архетипот станува влезна порта која ни овозможува пристап кон доживувањето на коинциденции со смисла (неретко просветлувачки за нас).   Имплицитно на Јунговиот концепт на синхроницитет е верувањето за крајната „единственост“ на универзумот. Овој феномен ги издава чудните меѓузависности на објективните елементи кои ги имаат меѓу себе, но и со субјективните (психичките) состојби на набљудувачот. Јунг тврдел дека пронашол докази за ваквата меѓузависност, не само при неговите психијатриски проучувања, туку и преку истражувањата во езотеријата. Проучувајќи ги класичните кинески текстови во кои се опишани теории за медицината, филозофијата, градењето итн., тој утврдил дека се базираат на своевидна „наука“ за коинциденциите со смисла. Во нив, кинезите не се прашуваат што предизвикува што, туку што „сака“ да се појавува со што. За КинескатаКнига на Промената (I Ching, алтернативно - Јиџинг), кинески метод на гатање, Јунг сметал дека е јасна експресија на принципот на синхроницитет, а истото го сметал и за астрологијата во која сметал дека се кријат интуитивните тајни на небесата со чија помош може да се дојде до јадрото на психолошките вистини. За своите погледи тој го информирал преку писмо и Фројд, а овој како строг материјалист, вознемирено му вратил дека треба да се опамети затоа што навлегол во „црната кал на окултизмот“.   Но, Јунг всушност, при дефинирањето на својот концепт за синхроницитет не бил толку под влијание на езотеричното колку на физиката. Новата физика на дваесеттиот век, ослободувајќи се од стегите на цврстиот материјализам и експериментално набљудувајќи го атомарниот и субатомарниот свет на енергетски вибрации, му дала за право да претпоставува дека материјата и свеста се поврзани на суштински начин, функционирајќи како комплементарни аспекти на унифицираната реалност. Верувањето дека материјата и свеста се испреплетени, кое го претполага квантната теорија известувајќи за настани проткаени со синхроницитет, е далеку од ново. Она што Кестлер го смета за способност на човечката психа да се однесува како космички резонатор, сосема се совпаѓа со гледиштата на Кеплер и Пико. Лајбницовиот систем на монади е спиритуален микрокосмос кој ги огледува шаблоните на универзумот, се базира на претпоставката дека индивидуата и универзумот си го втиснуваат влијанието меѓу себе во согласност со принципите на предодредената хармонија. За Шопенхауер, кој исто така се сомнева во ексклузивниот статус на механичката каузалност, се е исповрзано и взаемно наштимано. Сите овие и многу други за своја основа ја имаат претпоставката дека постои фундаментално единство на сите нешта кое ја трансцедентира механичката каузалност и ја поврзува коинциденцијата со универзалната структура на нештата, матрицата, која Jунг и Паули ја нарекуваат Unus Mundus.   Денес, се погласна е алијансата на квантни физичари, невронаучници, парапсихолози и мистици, кои пропагираат поинаков поглед на свет од оној дека универзумот функционира како некоја голема машина. Најновите експерименти во физиката на субатомарните конституенти на светот оди во прилог токму на еден поинаков начин на гледање на работите, каде материјата, енергијата и свеста се фундаментално обединети. Синхроничните настани, а веројатно со нив и еден поширок спектар на паранормални феномени, ќе бидат ослободени од стигмата на окултизмот и нема да бидат третирани како нешто вознемирувачко. Во таков случај, нашата перцепција на светот, всушност нашиот свет, засекогаш ќе се промени.

Троен мозок

На планетава постојат суштества кои имаат не 1, не 2, туку 3 мозоци. Се работи за некои чудни животни или вонземјани? Ниту за едното ниту за другото. Тоа сме ние, луѓето.

Во шеесеттите години од минатиот век, неврнаучникот Пол Меклејн го формулирал својот модел за еволуцијата на мозокот и однесувањето, нарекувајќи го „троен мозок“. Голема популарност оваа теорија добива со книгата објавена во 1977 година,Змејовите на Рајот на Карл Саган, за која тој ја добил Пулицеровата награда.
За што всушност се работи?

 

Прикаската е еволутивна. Имено, според Меклејн, во текот на еволуцијата, се развиле три еволутивни стратуми од кои секој се градел врз постариот слој пред него, слично како она што може да се пронајде на археолошките наоѓалишта. Тој ова го нарекол „троен мозок“. Триве мозоци, функционираат како три „мрежно поврзани“ биолошки компјутери, секој со своја посебна интелигенција, свој субјективитет, со своја меморија и свое чувство за простор и време. Првиот „слој“ е, како што Меклејн го нарекол, Р-комплексот или рептилскиот мозок, составен главно од мозочното стебло и церебелумот. Вториот е лимбичкиот или палео-цицачкиот систем, а третиот е нео-цицачкиот систем или неокортексот. Секој од овие три мозоци е поврзан преку нервни патишта со другите два, но изгледа дека секој од нив функционира како посебен мозочен систем со свои различни капацитети.

 

Од своето појавување па натаму, хипотезата на Меклејн се разви во доста влијателна парадигма која ги принуди невронаучниците да го ревидираат своето знаење за тоа како функционира мозокот. Претходно, постоеше уверување дека највисокото ниво на мозокот, неокортексот според оваа терминологија, доминира со другите пониски нивоа. Меклејн покажа дека тоа баш и не е така, илустрирајќи дека физички и еволутивно понискиот систем, лимбичкиот, кој управува со емоциите, може многу лесно да ги „киднапира“ повисоките ментални функции, речиси по желба.

 

Интересно е во овој контекст да се спомене и повлече паралела со голем број езотерични и спиритуални традиции кои учат за слична идеја, на три полиња на свеста, па дури и за три мозоци. Гурџиев на пример сметал дека човекот е тримозочно суштество. По еден мозок постои за духот, еден за душата и еден за телото. Слични идеи може да се пронајдат во Кабалата, Платонизмот но и на многу други места каде што постои јасна асоцијација на духот со главата (каде што реално е и сместен мозокот), душата со срцето и телото со стомакот. Тука неизоставно мора да ја споменеме и парадигмата на чакрите, односно идејата дека постојат одредени точки или центри (жаришта) низ телото и рбетот кои кореспондираат со јазлите на свеста, поставени во растечки редослед, секоја посуптилна од претходната, метафизички коресподенти на ендокрините жлезди.

Најконтроверзен и најзагадочен е т.н. Рептилски мозок, па ќе започнеме со него.

Рептилски Мозок

Првиот, најстар комплекс гледано од еволутивна перспектива е т.н. Рептилски Мозок. Него Меклејн го нарекол Р-комплекс, се нарекува уште и архипалиум, често се користи терминот базален мозок, а се состои од мозочното стебло – медулата, понсот, церебелумот, мезенцефалонот, најстарите базални ганглии и олфакторните булбуси.

 

Кај животни како што се рептилите доминираат мозочното стебло и церебелумот. Ова е и причината заради која бил наречен Рептилски мозок (можеби поклониците на Дејвид Ајк ќе бидат разочарани, но што е тука е). Во него се вградени истите типови на архаични типови на однесување како што на пример се среќаваат кај змиите и гуштерите. Тој е ригиден, опсесивен, компулсивен, ритуалистички, параноиден и полн со „наследна меморија“. Може да ги повторува истите однесувања повторно и повторно, без да научи од грешките што ги прави (нешто што се нарекува механички мозок). Овој мозок ги контролира мускулите, рамнотежата и автономните функции како што се дишењето, отчукувањето на срцето и е активен дури и во најдлабок сон.

 

Рептилскиот мозок е себичен и егоцентричен, емпатијата му е непозната работа како и трпението. Се што нема врска со неговиот опстанок или непосредна добросостојба не го интересира. Знае да биде избувлив заради тоа што сака да носи брзи одлуки. За тоа да се случи сака да има јасна состојба пред себе, сака да го гледа светот во црно и бело, затоа што контрастот е база за сигурни одлуки. Доколку не е така, запаѓа во состојба на мачна конфузија, во која е како укочен и не знае што му се случува. Нема дополнителни механизми за акција освен оние вградените, креативноста е измислен поим за овој мозок.

 

Рептилскиот мозок е агресивен, територијален и исклучителен акцент става на доминацијата. Сака брзо препознатливи работи, веднаш опипливи и материјални. Нешта кои му изгледаат пријателски, пријатно и по можност фиксно, непроменливо. Работи како „флексибилни решенија“, „интегрален пристап“, „скалабилна архитектура“, „идејна комплексност и креативност“, едноставно не може да ги процесира и не ги разбира. Има краткотрајно внимание, се одликува со нестабилност и обично го памети почетокот и крајот, она што е во средината речиси комплетно го заборава. Рептилниот мозок е нагласено визуелен и ги процесира ваквите стимули многу побрзо од другите невростратуми, па ако на пример забележи опасност, да речеме нешто што му личи на змија, тој веднаш носи одлука и реагира, пред неокортексот воопшто да ја препознае. Силно реагира и е поттикнат од емоции. Постојат многу докази во кои јасно се покажува дека „емоционалните коктели" директно влијаат врз тоа како се процесираат и меморираат информациите во рептилскиот мозок.

 

Лимбички систем

Во 1952 година, Меклејн за прв пат ја лансира кованицата „лимбички систем“ за средниот дел на мозокот. Тој е исто така познат и под термините палеопалиум, палеоцицачки (стар цицачки) или среден мозок. Кореспондира со мозоците на повеќето цицачи, а особено раните цицачи. Лимбичкиот систем најмногу се бави со емоциите и инстинктите, исхраната, борбите, бегствата и сексуалното однесување. Според Меклејн, се во овој емоционален систем е или „пријатно или непријатно“. Лимбичкиот систем гледа на опстанокот како на избегнување на болката и повторување на задоволството. Би се рекло, има „хедонистички став“ кон животот.

 

Ако овој дел од мозокот го стимулираме со слаба електрична струја, се појавуваат разноразни емоции (страв, радост, бес, задоволство, болка, тага итн.). Не е пронајдена единствена локација на која одредена емоција е резидуална, но Лимбичкиот систем како целина јасно е дека е примарното седиште на емоциите, вниманието и афективната(емоционално набиена) меморија.

 

Во физиолошка смисла тој ги опфаќа хипоталамусот, хипокампусот и амигдалата. Ни помага во одредувањето на валенцијата (дали кон нешто имаме позитивен или негативен став, во Будизмот познато како ведена – „чувство“), и значајноста (што ни го преокупира вниманието). Знае да биде непредвидлив и да манифестира креативно однесување. Карактеристична е огромната поврзаност преку нервни врски со неокортексот со што се отвара патот мозочните функции обично да не се ниту чисто лимбични ниту чисто кортикални туку обично некаква пропорционална мешавина од двата системи. Неретко не можеме да ги препознаеме и одвоиме кога сакаме да сме „објективни“.

 

Меклејн тврди дека открил физичка основа во Лимбичкиот систем за догматските и параноидните тенденции, биолошка основа за тенденцијата да се рационализираат желбите и субординираат чувствата. Според него, моќта на Лимбичкиот систем е голема и тој е опасна творевина. Многу често тој е „главниот“ мозок од трите, а ниту е рационален, ниту пак се грижи строго за чистиот опстанок и репродукција. Неможе да му се залепи и етикетата на ирационалност, но како што Меклејн гледа на работите, овој палео цицачки мозок е седиште на нашите ставови, вредности, судови за другите, предрасуди и слични творби а не понапредниот неокортекс кој далеку подобро би се снашол во таа улога. Лимбичкиот систем е тој што решава дали да му се дозволи на нашиот понапреден мозок, неокортексот да одлучува за работите и уште повеќе, „му ги проценува“ идеите, дали се добри или лоши, дали му се чинат, односно дали ги „чувствува“ како добри или лоши. Ако имате „чувство“ за нешто, некаква интуитивна помисла, а не рационално изграден став кон некого или нешто, бидете сигурни дека тука замешал прсти Лимбичкиот систем кој сака да го искоординира однесувањето а сепак има недоволна детерминантност тоа да го направи како што на пример веднаш би го направил Рептилниот мозок.

 

Неокортекс

Неокортексот е исто така познат под повеќе имиња, меѓу кои церебрум, кортекс, неопалиум, неоцицачки мозок и други. Тој сочинува пет шестини од човечкиот мозок, две третини од вкупната мозочна маса и е најновиот еволутивно гледано мозочен стратум кој го поседуваат во поголем степен само приматите и човекот. Тој е оној дел кој не дефинира како разумни луѓе, задолжен предимно за интелектуалните процеси, но и со капацитет за контрола врз сите други процеси во централниот нервен систем. Според Меклејн, кортексот е „мајка на пронајдокот и татко на апстрактната мисла“. Заради неговите капацитети ние можеме многу повеќе во однос на целиот останат жив свет.

 

Процентуално во однос на другите цицачи, го имаме најмногу и тој претставува последно „чудо“ на еволуцијата, нејзин најнапреден изданок. Она што не разликува од другите животни главно е сместено во кортексот а не во другите два дела. Присутен е кај најголемиот број на животни, но е релативно помал, со многу помалку набори кои укажуваат и на помала комплексност и степен на развој. Интересен факт е тоа што ако на еден глушец му се екстрахира кортексот, тој ќе продолжи да се однесува релативно нормално (барем гледано отстрана), додека човекот без кортекс практично само вегетира.

 

Структурно гледано, Неокортексот е поделен на две половини, фамозните лева и десна хемисфера. Левата ја контролира десната страна на телото а десната левата страна. Во однос на повисоките интелектуални капацитети, левата хемисфера е одговорна за аналитичкото и апстрактното размислување, организацијата и деталите, примањето на информации, следење на инструкции, вербалната и пишана комуникација, логиката, расудувањето, математиката и научната мисла. Додека десната е подобра во просторното снаоѓање, апстрактното изразување, поседува холистички аспект на работите, подобра е во решавање на проблеми, креативното размислување, интуицијата, емоционалната комуникација, уметноста и музиката.

 

Кортексот е одговорен за комплексна анализа на дразбите, без оглед од каде доаѓаат, научената моторна контрола, ги носи учењето и меморијата на едно високо ниво каде што се достапни за процесите на апстрактно и рационално размислување. Овој мозок е одговорен за свесното планирање, интроспекцијата и самосвеста. Тој размислува, планира, се грижи и пронаоѓа истовремено. Во моментов не познаваме поинтелигентна творба било како форма на живот или вештачка креација и токму овој сегмент од тројната мозочна трансферзала е оној кој ја прави реска границата меѓу нас и останатите животни на планетава, а не другите два.

 

Доколку се случи пад во комуникациите меѓу деловите на тројниот мозок обично се појавува патолошко однесување. На пример расцепот меѓу рационалното и емоционалното кој се среќава кај шизофренијата. Уште повообичаено, сите ние сме искусиле состојба на привремен пад на нервните комуникации меѓу овие сегменти кога имаме ненадеен излив на емоции, а за тоа време нашиот рационален ум е свесен за тоа што се случува но не може да воспостави контрола врз однесувањето. Всушност, во таква ситуација може да се почувствуваме како да сме две индивидуи во едно. Едната која го манифестира однесувањето, под влијание на палеоцицачкиот и рептилскиот мозок, и друга која е пасивен набљудувач, под влијание на неокортексот. Сосема е можно во ваков случај префронталната врска меѓу неокортексот и лимбичкиот систем (главната невро-врска помеѓу овие два дела) привремено да се блокира заради хиперактивноста на лимбичкиот систем кој во дадена ситуација премногу емоционално се возбудил. Како резултат на ваквата ситуација рационалниот мозок неможе да го регулира нашето емоционално, инстинктивно однесување.

 

Според Меклејн, иако можеби постои уверување дека рационалниот, неомамалски мозок, кортексот, е „главен“, тоа не е точно, туку таа улога му припаѓа на палеомамалскиот мозок, кој е седиштето на емоциите и е одговорен за перцепцијата на вистината, односно реалноста. Уште повеќе, овој дел е одговорен за чувството за единство со универзумот кое се асоцира со мистичните, религиозните, екстатичните и слични состојби кои се постигнуваат со употреба на некои дроги. Меклејн смета дека најзначајната психо-филозофска импликација која е од фундаментално значење и која произлегува од неговата теорија е дека нашите т.н. рационални перцепции на вистината не се ништо друго туку само неокортикални рационализации на чувствата кои се изливаат од лимбичкиот систем – центарот на емоциите. Ова неминовно го поставува прашањето, како тогаш да имаме доверба во нашите идеи, ставови и верувања за себе и за светот околу нас?

Интересно, зарем не?